Sygnaliści, znani także jako whistleblowers, to osoby, które zgłaszają nieprawidłowości, nadużycia lub naruszenia prawa w organizacjach, instytucjach, firmach, czy urzędach. Ich działania mają kluczowe znaczenie dla zachowania transparentności i uczciwości w środowisku pracy oraz instytucjach publicznych. Ze względu na to, że sygnaliści często narażają się na represje lub negatywne konsekwencje ze strony przełożonych lub współpracowników, ich ochrona prawna jest szczególnie ważna.
Kim są sygnaliści?
Sygnaliści to osoby, które wewnętrznie (wewnątrz organizacji) lub zewnętrznie (do odpowiednich organów, takich jak media, organizacje pozarządowe czy instytucje rządowe) zgłaszają informacje dotyczące nieprawidłowości, takich jak:
- Korupcja,
- Pranie brudnych pieniędzy,
- Nadużycia władzy,
- Naruszenia przepisów ochrony środowiska,
- Zagrożenia dla zdrowia i życia publicznego,
- Naruszenia zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Dlaczego sygnaliści potrzebują ochrony?
Sygnaliści często spotykają się z odwetem w postaci:
- Zwalniania z pracy,
- Zmniejszenia wynagrodzenia,
- Szykany w pracy, mobbingu,
- Niesłusznych oskarżeń lub postępowań dyscyplinarnych.
W związku z tym potrzebują specjalnej ochrony prawnej, która gwarantuje im anonimowość oraz zabezpiecza przed ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami.
Korzyści z funkcjonowania sygnalistów:
- Poprawa transparentności – zgłaszanie nieprawidłowości przez sygnalistów zwiększa poziom uczciwości i odpowiedzialności w organizacjach.
- Zwalczanie nadużyć – sygnaliści pomagają identyfikować naruszenia prawa, które w innym przypadku mogłyby pozostać ukryte.
- Wzmocnienie zaufania publicznego – ochrona praw sygnalistów i ich działalność budują zaufanie wśród pracowników, klientów, oraz w społeczeństwie.
- Zapobieganie kryzysom – wczesne wykrywanie problemów pozwala uniknąć kryzysów, zarówno finansowych, jak i reputacyjnych, w organizacjach.
Jakie naruszenia mogą zgłaszać sygnaliści?
Sygnaliści mogą zgłaszać różne rodzaje naruszeń, które mogą obejmować zarówno działania nielegalne, jak i etycznie niewłaściwe. Ochroną są objęte zgłoszenia, które dotyczą przestępstw, nadużyć oraz innych niezgodnych z prawem praktyk, takich jak:
- Przestępstwa gospodarcze,
- Korupcja i łapownictwo,
- Przestępstwa finansowe,
- Dyskryminacja,
- Mobbing.
Zgłoszenia mogą dotyczyć zarówno osób, jak i systemów czy procedur, które prowadzą do naruszenia prawa.
Prawa i obowiązki sygnalistów
Sygnaliści mają prawo do:
- Anonimowego zgłaszania naruszeń,
- Ochrony przed represjami,
- Otrzymania wsparcia prawnego i psychologicznego.
Jednakże sygnaliści muszą również działać w dobrej wierze, co oznacza, że zgłaszane przez nich naruszenia muszą być oparte na rzeczywistych podejrzeniach. Fałszywe oskarżenia mogą wiązać się z konsekwencjami prawnymi dla samego sygnalisty.
Uregulowania prawne
Ochrona sygnalistów wynika z regulacji krajowych oraz unijnych, w tym z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 dotyczącej ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. W Polsce obowiązujące regulacje wynikają m.in. z ustawy, która wejdzie w życie 25 września 2024 roku.
Czy każda organizacja musi mieć sygnalistę?
Zgodnie z nowymi przepisami, każda organizacja zatrudniająca powyżej 50 pracowników, w tym instytucje publiczne (np. urzędy, szkoły, gminy), ma obowiązek wprowadzenia systemu zgłaszania naruszeń i zapewnienia ochrony sygnalistom. W mniejszych organizacjach, choć nie ma obowiązku wyznaczania sygnalisty, zaleca się wprowadzenie odpowiednich procedur zgłaszania nieprawidłowości, co zwiększa transparentność i bezpieczeństwo.
Dlaczego ważne jest przygotowanie kanałów zgłaszania naruszeń?
Kanały zgłaszania naruszeń (takie jak dedykowane platformy, linie telefoniczne lub specjalne adresy email) powinny być łatwo dostępne i bezpieczne, aby umożliwić sygnalistom zgłaszanie nadużyć bez obawy przed represjami. Dzięki odpowiednim kanałom komunikacji można w sposób skuteczny wykrywać i eliminować naruszenia.
Podsumowanie
Sygnaliści odgrywają kluczową rolę w ochronie interesu publicznego, zapewniając, że organizacje działają zgodnie z prawem i etyką. Wprowadzenie nowych przepisów od 25 września 2024 roku wzmocni ochronę sygnalistów, a odpowiednie kanały zgłaszania naruszeń staną się obowiązkowe dla wielu instytucji. Aby skutecznie wdrożyć te zmiany, każda organizacja powinna już teraz zadbać o odpowiednie procedury i narzędzia wspierające sygnalistów.
